معرفی انواع شاخص بورس و کاربرد آنها
برای سرمایه‌گذاری در بورس، با صدها سهم مختلف برای خرید مواجه هستید که شرایط متفاوتی نسبت به هم دارند. بازار سرمایه شبیه ارز و سکه نیست که شما با یک گزینه مشخص روبرو باشید و با مراجعه به صرافی و با توجه به نرخ روز اقدام به معامله کنید. بلکه در بورس و در هر زمان مشخص تعدادی سهم وضعیت مناسبی برای خرید دارند، در حالی که تعداد دیگری سهم ممکن است در شرایط دیگری باشند. شاید شما با خرید یک سهم بتوانید به سود مناسبی برسید، در حالی که در همان زمان اگر سهم دیگری را بخرید، ضرر تنها ارمغان شما باشد. تفاوتهای زیاد میان وضعیت شرکتهای مختلف، ارائه یک تحلیل همه‌جانبه از بازار را دشوار می‌کند. به همین علت پارامتری با نام شاخص بورس تعریف شده تا ابزاری را برای این منظور در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد. در این مقاله به تعریف انواع شاخص بورس پرداخته خواهد شد.
تعریف شاخص بورس
شاخص بورس عددی است که با مقایسه آن در گذر زمان میتوان تصویر نسبتا جامع از کل یا بخشی از بازار ارائه کرد. در شرایطی که صدها سهم مختلف در حال معامله هستند، روند تغییرات قیمت برای آنها متفاوت خواهد بود. در چنین شرایطی شاخص بورس میتواند روند کلی بازار که برایند روند سهم‌های مختلف است را برای تحلیل در اختیار فعالان بازار بگذارد.
شاخصهای بورسی متعددی تعریف شده‌اند که هر کدام هدف و کارآیی خاصی دارند که بر همین اساس هم نباید به جای یکدیگر مورد استفاده قرار بگیرند. در ادامه به معرفی شاخصهای کلیدی که دارای کاربرد فراوان در تحلیل بورس هستند، پرداخته خواهد شد.
۱- شاخص کل
شاخص کل بورس یا همان شاخص TEDPIX همان چیزی است که روزانه در اخبار مقادیر کاهش یا افزایش آن را می‌شنوید. برای محاسبه شاخص کل، ارزش فعلی بازار نسبت به ارزش آن در یک زمان مبدا می‌گویند، مقایسه و محاسبه می‌شود. ارزش فعلی که در حقیقت مقدار شاخص را تعیین می‌کند، برابر با مجموع ارزش روز تمام شرکتهای حاضر در بازار بورس است.
گفتنی است که تعداد و قیمت هر سهم با سایر سهم‌ها متفاوت است، پس بدیهی است که تاثیرگذاری هر سهم در محاسبه شاخص کل، متناسب با تعداد و قیمت سهام آن شرکت باشد. هر چه شرکت بزرگتر و مقدار سرمایه آن بیشتر باشد، ارزش بیشتری خواهد داشت و به تبع آن وزن بیشتری برای آن در محاسبه شاخص کل لحاظ خواهد شد. این رویکرد در محاشبه شاخص کل باعث می‌شود که اگر یک یا چند سهم بزرگ روند مثبتی داشته باشند، میتوانند منفی بودن تمام سهم‌های کوچکتر و کم‌وزن‌تر را جبران کنند.
ذکر این نکته هم اهمیت دارد که شاخص کل اعلام شده در هر روز، صرفا بر اساس ارزش شرکتهای حاضر در بازار بورس محاسبه می‌شود. برای سهام فرابورسی نیز شاخص کل فرابورس با همین رویکرد محاسبه می‌شود، اما با توجه به اینکه تعداد سهام و ارزش شرکتهای بازار فرابورس به مراتب کمتر از بازار بورس است، میتوان گفت که شاخص بورس تقریبا معیار صحیحی برای شاخص کل بازار به شمار میآید.
۲- شاخص کل هم وزن
تقریبا با دقت در نام این شاخص میتوان به تفاوت آن با شاخص کل بورس پی برد. برای محاسبه شاخص کل هم وزن، تمام شرکتهای بورسی هم‌وزن در نظر گرفته می‌شوند. این که ارزش یا تعداد برگه سهام شرکت چقدر کم یا زیاد باشد، تاثیری در محاسبه شاخص هم وزن ندارد، به عبارت دیگر تمام شرکتهای بورسی دارای ارزش یکسان در نظر گرفته می‌شوند. اما لزوم تعریف شاخص هم وزن چه بوده است؟
همان طور که قبلا توضیح داده شد، مثبت یا منفی بودن چند سهم بزرگ بازار میتواند عدد شاخص کل را بدون در نظر گرفتن روند سهام دیگر تعیین کند. اما شاخص هم‌وزن این مزیت را دارد که مثبت یا منفی بودن آن را میتوان معیاری از مثبت یا منفی بودن کلیت سهام بازار در نظر گرفت، بدون توجه به این که کدام سهم کوچک است و کدام سهم بزرگ. به همین دلیل استفاده از شاخص هم وزن در کنار شاخص کل، میتواند دقت تحلیل‌ها را بالا ببرد.
۳- شاخص قیمتی
روش محاسبه شاخص قیمتی یا شاخص TEPIX مشابه شاخص کل است. بدین معنی که شرکتهای بزرگتر و با ارزشتر، وزن بیشتری در محاسبه شاخص قیمتی دارند. اما تفاوت شاخص قیمتی با شاخص کل این است که تنها تغییرات قیمت سهم‌های مختلف در یک بازه زمانی مشخص لحاظ شده و مقدار سود تقسیمی (DPS) شرکت تاثیری در محاسبات ندارد. طبیعی است که شاخص قیمتی را میتوان به صورت هم‌وزن نیز محاسبه کرد.
۴- شاخص آزاد شناور
شاخص سهام آزاد شناور که به نام TEFIX نیز شناخته می‌شود، دیگر شاخص کاربردی برای تحلیل‌گران است. سهام آزاد شناور در حقیقت آن بخشی از کل سهام یک شرکت است که به صورت شناور در حال خرید و فروش است و صاحبان آن تصمیمی برای نگهداری طولانی‌مدت سهم خود یا حضور فعال در اداره شرکت ندارند. سهام غیر شناور یا به اصطلاح سهام بلوکه شده، در مالکیت سهامدار عمده بوده و در چرخه معاملات روزانه بازار وارد نمی‌شود، بلکه خرید و فروش و جابجایی آن در قالب معاملات بلوکی و میان سرمایه‌داران عمده است.
محاسبه شاخص TEFIX مشابه شاخص کل و به صورت غیر هم‌وزن است و محاسبه هم‌وزن آن متداول نیست. برای شاخص آزاد شناور، صرفا معاملات سهام شناور هر شرکت لحاظ می‌شود و معاملات عمده بلوکی در آن دخیل نیست، در حالی که در شاخص کل یا هم‌وزن، معاملات بلوکی نیز برای محاسبه در نظر گرفته می‌شوند.
۵- شاخص صنعت
ابزاری دیگر که میتواند برای تحلیل‌گران و کارشناسان بازار سرمایه مناسب باشد، بررسی وضعیت یک صنعت خاص است، برای این منظور از شاخص صنعت استفاده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید، شرکتهای حاضر در بازار بورسی به تفکیک صنعت دسته‌بندی می‌شوند. مثلا بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری در گروه بانکی و پالایشگاه‌ها و شرکتهای زیر مجموعه آنها در گروه پالایشی قرار دارند. برای بررسی وضعیت معاملاتی هر کدام از این گروه‌ها در بازه‌های زمانی مختلف، از شاخص صنعت استفاده می‌شود.
برای محاسبه شاخص یک صنعت، تمام معاملات شناور و بلوکی انجام شده در شرکتهای مربوط به آن صنعت در نظر گرفته می‌شوند. روش متداول برای محاسبه آن مشابه شاخص کل بوده و به صورت غیر هم‌وزن انجام می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
همان طور که گفته شد، روش‌های مختلفی برای محاسبه شاخصهای بورسی وجود دارد و هر کدام از این شاخصها میتوانند برای کاربرد خاصی مفید باشند. بر همین مبنا به جز شاخص‌هایی که در این مقاله به آنها پرداختیم که البته مهم‌ترین شاخصهای بازار سرمایه ایران هم هستند، شاخصهای نیز وجود دارند، مثلا شاخص ۵۰ شرکت برتر یا شاخص ۳۰ شرکت بزرگ. علاوه بر این‌ها میتوان شاخص را برای شرکتهای حاضر در بازار اول یا دوم بورس یا فرابورس نیز محاسبه نمود.
در این مطلب، به معرفی شاخص بورس و نحوه محاسبه آن پرداخته شد و همچنین شاخصهای مختلف بازار سرمایه به همراه کاربردشان و تفاوتهای آنها با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفتند. به طور کلی شاخص بورس اصلیترین معیار برای تحلیل بازار سرمایه است و گام اول برای آغاز هر تحلیل به شمار میآید. برای افرادی که آموزش بورس را به تازگی شروع کردهاند، آشنایی با انواع شاخص بورس میتواند مفید باشد. چرا که حین بررسی انواع شاخصها و نحوه محاسبه و کاربرد آنها، میتوان نکات جانبی زیادی را در رابطه با بازار سرمایه آموخت.
عالی بود